خودپنداره و عزت نفس نوجوانان

رنج غالب نوجوانان و جوانان، به طور عمده، ناشی از کم اطلاعی والدین و بزرگسالان از خصوصیات این دوره و مقتضیات آن، آینده مبهم شغلی و اجتماعی، ندانم کاری ها و سخت گیری ها و دخالت های بیش از اندازه والدین و اولیای مدارس و برخی گروه ها و نهادهای اجتماعی در زندگی آنان است که به رشد طبیعی آنها خدشه وارد می کند.

این عوامل ، بخصوص ، قدرت خلاقه و اعتماد به نفس آنان را تضعیف و آنها را درمرحله وابستگی هویت نگه می دارد، در حالی که والدین و اولیای مدارس باید با عملکردهای بجا و حساب شده، نوجوان و جوان را در جریان رشد به صورت یک شخص مستقل و صاحب رأی راهنما باشند.

فرآیندهای ذهنی و روانی، نقش عمده ای در زندگی ما دارد. اغلب نگرش ها، پندارها و برداشت هایی که درباره دیگران داریم تعیین می کنند که چه روابطی با مردم داشته باشیم. ارزش ها و اهداف ما، جهت زندگی مان را مشخص می کنند و دانش ما (توانمندی ها، مهارت ها و برنامه ریزی) تعیین کننده میزان موفقیت مان در دستیابی به اهدافمان است. انگیزه ما نیز تعیین می کند که به چه میزانی فعالیت کنیم.

تفاوت بین واقعیات و ایده آل های ما تعیین می کنندکه ما از زندگی و از خودمان چه میزان رضایت داریم و مهم تر این که خود پنداره ما ، مرکز این فرآیندهای ذهنی است. پس اگر بیاموزیم که خودآگاهی مان را افزایش دهیم، گام بزرگی در جهت شکوفایی خود برداشته ایم.

● خودپنداره چیست؟
«خودپنداره» به این معنی است که ما درباره خودمان چگونه فکر می کنیم . به عبارتی، باورها و نگرش ها، نظرات اکتسابی است که هر فرد درباره موجودیت انسانی خود دارد . خودپنداره یک پدیده کلی است که فرد در باره خودش پیدا می کند. «عزت نفس» به معنای برداشت شخص درباره ارزش و اهمیت خویش است. ارزشی که نوجوان برای خودش قائل است عموماً نشأت گرفته از اهمیتی است که والدین و اولیای مدرسه و اطرافیان به او می دهند.
هنگامی که رفتار با نوجوان و جوان حمایت کننده باشد و توانایی ها و عواطف و احساسات و رفتار وی مثبت ارزیابی شود، او نیز خود را فردی شایسته و ارزشمند ارزیابی می کندو این احساس ارزشمندی در برداشتی که از خود دارد تداوم خواهد یافت. لذا با توجه به تأثیر برخوردهای والدین و اولیای مدارس و دیگر افراد با نوجوانان و جوانان در تشکیل خودپنداره آنان، ضرورت دقت بیشتر در رفتار با آنان باید مدنظر قرار گیرد و از رفتارهایی که موجب خودپنداره منفی در آنان می شود، جداً پرهیز شود چرا که ضررها و آسیب های جدی را برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت. ممکن است فردی به عللی رفتاری خاص با نوجوان در پیش گیرد و توجیه خاصی هم برای رفتار نامطلوب خود مطرح کند. اما اغلب، این رفتار بدون توجه به اثرات مخرب آن چه بسا سال های بعد نمودی جدی در زندگی و آینده فرد خواهد داشت صورت می گیرد. معلمی که چون شاگردش درس را نفهمیده او را «کودن» خطاب می کند یا معاونی که برای برقراری نظم در مدرسه به حرکات و الفاظی متوسل می شود که دانش آموزان را گاه به لجبازی یا رفتارهای نامناسب دیگر می کشاند یا پدر یا مادری که با تصور تحریک فرزند خود به درس خواندن و پیشرفت کردن به مقایسه های مخرب دست می زند، همه و همه از آن گونه رفتارهایی است که در اتخاذ خودپنداره نوجوان ما نقش دارد، به عبارتی اثری قوی در تضعیف عزت نفس او دارد.

● تأثیر مخرب خودپنداره منفی:
خودپنداره منفی اثرات مخربی دارد و مشکلاتی برای فرد ایجاد می کند.
۱) احساس خود کم بینی و حقارت
۲) نداشتن هدف و خواسته در زندگی
۳) در خود فرو رفتن و غمگینی
۴) احساس ناتوانی در انجام کارها
۵) ترس از ابراز وجود در جمع
۶) کناره گرفتن از جمع
۷) بی اطمینانی به خود
۸) ضعف در قدرت تصمیم گیری «داشتن شک و تردید زیاد»
۹) کاهش تفکر و تعقل در انتخاب ها (به خصوص انتخاب دوست و همسر)
۱۰) تقویت احساس وابستگی به دیگران به خاطر احساس نداشتن توانایی
این موارد گوشه ای از تأثیرات نامطلوب بی توجهی به عزت نفس و خودباوری است.

● رابطه خودپنداره فرد با پیشرفت تحصیلی او:
تحقیقات نشان داده است که بین خودپنداره و موفقیت دانش آموزان در امر تحصیل ارتباط وجود دارد و این ارتباط دوطرفه است.

● رابطه خودپنداره فرد با اجتناب از ارتکاب جرم:
بین خودپنداره و اجتناب از ارتکاب جرم رابطه و همبستگی قوی وجود دارد.
نوجوانانی که مرتکب جرم می شوند، عزت نفس پائین تری در قیاس با سایر نوجوانان دارند و چه بسا اعمال مجرمانه آنان، یا برای اجتناب از احساس انکار خویش و یا نوعی جبران خودپنداره ضعیف است. خودپنداره قوی و مثبت و عزت نفس بالا سپر حفاظتی مهمی برای رفتار درست محسوب و موجب کاهش رفتارهای خلاف می شود.
اگر نیاز به احترام و عزت نفس در فرد ارضا شود او اعتماد به نفس، ارزش و اعتبار، قدرت، موفقیت و شایستگی و مفیدبودن را تجربه خواهد کرد.

با توجه به این موارد ضروری است که به بازنگری در رفتار با فرزندان خود بپردازیم تا آنها بتوانند محبت، دوست داشتن و دوست داشته شدن، امنیت و آرامش، مقبولیت، معنویت، احساس تعلق و عشق، خود شکوفایی و خود مثبت بینی و بالاخره عزت نفس و اعتماد به نفس را در آغوش خانواده و در مدرسه تجربه کنند.